Powstanie styczniowe – sto sześćdziesiąta rocznica wybuchu

1️6️0️ lat temu wybuchło powstanie styczniowe, rozpoczęło się 22 stycznia 1863 roku, a upadło jesienią 1864 roku.

Na co Ci ta wiedza droga  Uczennico i  drogi Uczniu?2

Najkrócej – aby zrozumieć kontekst powstałych w przeszłości w Polsce utworów.

Obraz, który wykorzystałam do stworzenia tego wpisu, namalował Artur Grottger i nosi tytuł “Pożegnanie powstańca”.

W 1795 roku Polska utraciła niepodległość.

Przez 123 lata nie istniała na mapie jako niezależne Państwo.

Ta sytuacja zdominowała tematykę literatury i sztukę na wiele lat.

Trudno się temu dziwić.

Chęć odzyskania niepodległości zajmowała artystów takich jak:

Ignacy Krasicki,

Adam Mickiewicz,

Juliusz Słowacki,

Cyprian Kamil Norwid,

Bolesław Prus,

Stanisław Wyspiański.

Wielu z nich angażowało się pośrednio lub bezpośrednio w próby odzyskania niepodległości, tworząc utwory ku pokrzepieniu serc, tworząc i rozwijając różnego rodzaju stowarzyszenia, próbując wyjaśnić przyczyny upadku niepodległości i niepowodzenia kolejnych powstań, analizować postawy Polaków i przyczyny sporów pośród nich, które były jedną z przyczyn braku jedności.

Najbardziej znane polskie powstania, które możesz odnaleźć w literaturze, to powstanie listopadowe, które wybuchło w nocy z 29 na 30 listopada oraz właśnie powstanie styczniowe, którego rocznicę dziś obchodzimy, o powstaniu warszawskim nie będę tu wspominać, bo wybuchło w czasie II wojny światowej, a wspominam dziś czasy przed odzyskanie przez Polskę niepodległości w 1918 roku, czyli tuż po I wojnie światowej.  Powstanie warszawskie również miało ogromny wpływ na polską literaturę, podobnie jak koszmar II wojny światowej, ustrój totalitarny, komunizm, jednakże to temat zbyt obszerny, by załatwić to jednym wpisem.

Najpierw podejmowano tematykę powstania listopadowego (to było pierwsze w epoce romantyzmu), a później tematykę  powstania styczniowego (od jego upadku liczy się początek polskiego pozytywizmu), motywy powstania możesz znaleźć w takich utworach jak:

„Kordian” Juliusza Słowackiego – to utwór, który stanowił między innymi swoistą analizę upadku powstania listopadowego i wyszło na to, że polska młodzież słaba, Polacy niejednomyślni, a przywódców powstania stworzyły na Łysej Górze czarownice i diabły. To się nie mogło udać.

„Dziady” cz. III Adama Mickiewicza – w utworze wystąpił motyw mesjanizmu, który miał wyjaśniać rolę Polski w dziejach Europy, a także podejmowanych przez Polaków powstań.

„Konrad Wallenrod” Adama Mickiewicza – utwór ten uznawano za inspirację do zrywów narodowych.

„Śmierć pułkownika” Adama Mickiewicza – utwór poświęcony bohaterskiej postawie Emilii Plater, uczestniczce powstania listopadowego.

„Reduta Ordona” Adama Mickiewicza – utwór, który upamiętniał bohaterską obronę reduty wolskiej w Warszawie przez dowódcę artylerii Juliana Ordona podczas powstania listopadowego.

„Pan Tadeusz” Adama Mickiewicza – powstał też dlatego, że Adam był trochę zdołowany, że nie wyrobił się na powstanie listopadowe, a także tym jak się kiszą razem Polacy w Paryżu na emigracji i chciał ich pocieszyć tym, jakie to kiedyś to były czasy, bo teraz to nie ma czasów i trzeba o nie zawalczyć.

„Lalka” Bolesława Prusa – tu można odnaleźć echa powstania listopadowego, a główny bohater Stanisław Wokulski przerwał naukę, by brać udział w powstaniu styczniowym, za co został zesłany na Sybir, odmroził tam sobie ręce, jak wrócił to za bardzo nie miał już w Warszawie co robić, na szczęście Ignacy Rzecki pomógł mu znaleźć robotę.

„Wesele” Stanisława Wyspiańskiego – to już utwór młodopolski, w którym można odnaleźć gorzką refleksję na temat kondycji polskiego społeczeństwa.

Mam nadzieję, ze pomogłam.

Marta Malarska-Walczak